Aanhalingstekens verwerken in je tekst kan best verwarrend zijn. Want wanneer gebruik je ze nu eigenlijk? Als je een citaat wilt opschrijven, als je de titel van een boek noemt of als je iets ironisch wilt zeggen? En hoe zit dat ook alweer precies bij het weergeven van een dialoog? Je zou er bijna voor gaan zorgen dat je zo min mogelijk aanhalingstekens hoeft te gebruiken in je tekst. Toch zijn ze wel van belang om bepaalde betekenissen duidelijker naar voren te laten komen in wat je schrijft. Wanneer je bijvoorbeeld schrijft: Deze ‘heer’ hield de deur niet voor haar open en duwde haar ruw opzij, snapt iedereen dat je het woord ‘heer’ door de aanhalingstekens, ironisch bedoelt.
Opfriscursus: 5 basisregels rondom aanhalingstekens
Er zijn vijf basisregels die je kunt aanhouden als het gaat om aanhalingstekens:
- Ze komen altijd in paren voor. Wanneer je opent met een aanhalingsteken, moet je de regel er ook weer mee sluiten.
- Ze worden gebruikt met enkele (‘) of dubbele (“) tekens. De dubbele aanhalingstekens gebruik je eigenlijk alleen wanneer je een citaat wilt weergeven. De enkele aanhalingstekens gebruik je als je verwijst naar een boek- of filmtitel (behalve wanneer je deze cursiveert), als er sprake is van een nieuw of zelfverzonnen woord (denk aan ‘mangomoment’ of ‘pleezucht’), als je iets ironisch bedoelt of als je een dialoog tussen meerdere mensen wilt weergeven. Omdat de regels met de tijd veranderen, lees je nog weleens tegenstrijdige dingen over wanneer je enkele en wanneer dubbele aanhalingstekens gebruikt. Maar dit is over het algemeen het meest gangbaar.
- Zorg er hoe dan ook voor dat je altijd voor één duidelijke vorm kiest. Of je gaat voor enkele, óf je gaat voor dubbele aanhalingstekens in je gehele tekst. Let er dus ook goed op dat je niet per ongeluk start met een enkel aanhalingsteken en de zin vervolgens sluit met dubbele aanhalingstekens.
- Het komt regelmatig voor dat je een zin met een citaat moet schrijven waar een komma in voorkomt, maar ook een aanhalingsteken. Welke volgorde je daarvoor moet aanhouden, is afhankelijk van wat voor soort tekst het is. Is het een algemene/zakelijke tekst of een literaire tekst? In het eerste geval moet je je ook afvragen of de komma onderdeel uitmaakt van het citaat. Bij een niet-onderbroken citaat in een algemene/zakelijke tekst, komt de komma voor het aanhalingsteken. Bij een onderbroken citaat in zo’n tekst, komt de komma na het aanhalingsteken.
In een literaire tekst komt in beide gevallen de komma na het leesteken. Een handig ezelsbruggetje hiervoor is de ELDA-regel: eerst leesteken, dan aanhalingsteken. Voorbeelden vind je hier.
Let op: soms is in een huisstijl (van bijvoorbeeld een krant of uitgever) een hiervan afwijkende regel opgenomen, in dat geval volg je de huisstijl. - Gebruik nooit aanhalingstekens om bepaalde woorden te benadrukken, behalve wanneer je het ironisch bedoelt of iemand de slappe lach wil bezorgen. Verderop lees je waarom. 😉
Iedere zin een nieuwe betekenis door het gebruik van aanhalingstekens
Nu je deze korte opfriscursus hebt doorlopen, zal ik je een aantal voorbeelden laten zien van zinnen die door het gebruik van aanhalingstekens allemaal een andere betekenis krijgen.
Een zin in de directe rede is:
Ze vond er van alles van en zei: ‘Dit wil ik niet.’
Hier is wat het personage zegt letterlijk geciteerd, alsof het op dit moment plaatsvindt. Je ziet dat de aanhalingstekens pas worden geopend op het moment dat haar uitgesproken zin begint. En dat de punt die de zin weer sluit, voor het aanhalingsteken komt.
Een zin waarbij een bekende auteur wordt geciteerd is bijvoorbeeld:
Nietzsche verwoordde het al zo mooi in zijn boek: ‘That which doesn’t kill us, makes us stronger.’
Aanhalingstekens hoeven zoals gezegd niet altijd aan te geven dat iets wordt uitgesproken of geciteerd. Hier zie je hoe je ze gebruikt bij het introduceren van een ongebruikelijk of zelfverzonnen woord:
Het leek voor hen alsof zij niet zichtbaar durfden te zijn en als het ware in elkaar waren ‘gepretzeld’.
Zou je het woord in de tekst herhalen, dan hoef je het alleen de eerste keer tussen aanhalingstekens te plaatsen. Overigens komt het leesteken hier na het sluitende aanhalingsteken, het woord is immers geen onderdeel van een dialoog.
De aanhalingstekens worden op dezelfde manier gebruikt bij de zin:
Aanhalingstekens zijn ‘leestekens die, meestal in paren, gebruikt worden om aan te geven dat een uitspraak, citaat of zin, letterlijk wordt weergegeven’.
Hier gaat datgene wat tussen de aanhalingstekens staat echter niet om een zelfverzonnen woord, maar wordt uit de context van het verhaal wel duidelijk dat deze zin direct uit het woordenboek is geciteerd.
Een volledige quote zet je tussen dubbele aanhalingstekens:
“Without music, life would be a mistake.”
Met daarachter of daaronder de naam van degene die de quote heeft bedacht. Deze naam wordt vaak tussen halve kastlijntjes (-) gezet, dus: -Nietzsche-.
Een geschreven dialoog ziet er als volgt uit:
‘Nee, dat wil ik niet.’
‘Maar wat wil je dan wel?’
Tot slot geef ik je als voorbeeld een zin met aanhalingstekens die ironisch bedoeld zijn:
‘Die gast is echt ‘rijk’, hij heeft maar liefst 20 euro gewonnen in het casino.’
In de voorbeelden is te zien dat je aanhalingstekens dus op meerdere manieren kunt inzetten om een duidelijke betekenis aan jouw woorden te geven.
Voorkom hilarische misverstanden door verkeerd gebruik van aanhalingstekens
Als het goed is weet je nu precies wanneer en hoe je aanhalingstekens gebruikt. Maar misschien is het nog wel belangrijker om te weten wanneer je ze níét moet toepassen. Soms worden ze namelijk gebruikt om bepaalde woorden te benadrukken. In plaats daarvan zou je er altijd voor moeten kiezen om deze woorden te cursiveren of te onderstrepen. Doe je dit niet, dan krijgt het woord onbedoeld een ironische ondertoon. En zeg nu zelf, Koop hier uw ‘verse’ groenten is toch echt een stuk minder aantrekkelijk dan Koop hier uw verse groenten!
Welke tip over aanhalingstekens gaat jou het meest helpen denk je? En heb jij eventueel nog andere tips? Laat het weten in een reactie!
Wil jij weten wat ik als tekstschrijver voor jou kan betekenen? Bijvoorbeeld met zakelijke teksten, schrijfcoaching of een manuscriptanalyse? Neem vrijblijvend contact op en je ontvangt binnen 48 uur een reactie.
Piya Huisman
Tekstbureau Pluym
Nooit meer een blog missen? Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief!
Synoniemen belangrijk voor tekstkwaliteit én SEO
Synoniemen. Als tekstschrijver en taalliefhebber ben ik er gek op! De Nederlandse taal is bijzonder veelzijdig en het is zonde om daar geen gebruik van
5 gouden tips om een dt-fout te voorkomen
Hoe goed je ook bent in taal, sommige spelfouten liggen altijd op de loer. De dt-fout is misschien wel de bekendste, snel gemaakte fout. Voor
Een tekstschrijver als glansrijk terugverdienmodel
Het uitbesteden van tekstschrijven lijkt voor sommige ondernemers een overbodige investering. Want waarom zou je niet gewoon zelf wat op papier zetten? ‘Iedereen heeft toch leren
